قالب بندی در سه کارگاه انجام می شود که همزمان به کار خود ادامه میدهند این سه کارگاه عبارتند از: کارگاههای بتن سازی , آرماتور بندی , قالب بندی

از آنجا که بتن قبل از سخت شدن روان بوده لذا برای شکل دادن به آن احتیاج به قالب داریم .قالبهای که برای بتن ساخته می شوند اغلب چوبی می باشند برای کارهای سری سازی از قالب فلزی بتن هم استفاده می کنند. قالب بتن علاوه بر شکل دادن به بتن، وزن آن را نیز تحمل می کنند تا زمان سخت شدن، بدین لحاظ اگر در اجرای آن دقت کافی نشود ممکن است در موقع بتن ریزی واژگون شده و موجب خسارت شود.

تخته و چوبی که برای قالب بندی استفاده می شود باید کاملا خشک و در برابر رطوبت تغییر شکل ندهد زیرا تغییر شکل قالب موجب تغییر شکل بتن گشته و بر شکل تیرها وستونها و همچنین برهانهای وارده بر آنها موثری باشد و در ایران معمولا از تخته های چوبی به نام چوب روسی معروف میباشد برای قالب بندی استفاده می نمایند .تخته های که برای قالب بندی مصرف می شود باید از نوع چوبهای صمغدار یا جنگلی یا مشابه باشند و مصرف چوب سفید جز برای قالب شالوده ویا قالب بتن های بدون آرماتور مجاز نیست ضخامت تخته های مورد مصرف در مورد ستونها و کف تیرها حداقل سه سانتی متر و ضخامت تخته های گونه تیرها وقالب دالها حداقل دو سانتی متر می باشند و پهنای تخته ها متناسب با ابعاد قطعه ای میباشند که قالب برای آن ساخته می شود.

و حداقل پهنای تخته ها بین ۱۰ – ۲۰ سانتی متر بوده ولی معمولا در قالب بندی های به پهنای ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر و طول ۴ متر استفاده می نمایند. معمولا سطح تماس بتن و تخته قالب بندی را بوسیله روغنهای معدنی خنثی شده ( بدون اسید وقلیا ) چرب می نمایند در واقع از روغنی باید استفاده شود که در واکنشهای شیمیایی بتن دخالت نداشته باشد. مالیدن روغن بروی قالب بدان علت است که نخست تخته که از ابتدا کاملا خشک است آب بتون مجاور خود را نمکیده و موجب فساد بتن نشود و دوم در موقع باز کردن قالب تخته ها به خوبی از بتن جدا شود و در صورت مناسب بودن برای قالب بندی دیگر استفاده شوند.

زیرا از یک تخته قالب چندین باربرای قالب بندی استفاده می کنند در موقع مالیدن روغن باید دقت شود که آرماتور ها به روغن آغشته نشوند زیرا در این صورت روغن مانع چسبیدن بتن به دور میلگرد گردیده و جسم یکپارچه تشکیل نداده و بتن و آرماتور هر یک به تنهایی کار می کنند و موجب ضعف در همگن بودن فولاد وبتن می گردد

برای بهم بسـتن تخته ها به همـدیگر از چوبهایی که در اصطلاح قالب بندی به آنها چـهار تراش می گویند استفاده می کنند کوچکترین بعد این چـهار تـراش ها که به آنها پشت بند هـم می گویند نباید از ۸ سانتی متر کمتر باشد

انواع قالب بندی بتن

قالب بندی پی ها:

درساختمانهای کوچک معمولا برای قالب بندی پی ها از آجر استفاده می کنند بدین طریق که بعد از خاکبرداری و تعیین پی ها و محورها اندازه آنهارا با آجر چیده و بعد شنازها را به آن متصل می کنند ضخامت این آجر چینی حتی می تواند ۱۰ سانتی متر هم باشد بهتر است برای این آجرچینی از ملات گل استفاده شود زیرا در این صورت بعد از سخت شدن بتن می توان آجرها را برداشته و مجددا استفاده نمود ولی در این طریق ممکن است هنگام بتن ریزی دیوارهای قالب تحمل وزن بتن را نداشته باشد و از همدیگر متلاشی شوند که در این صورت باید قبل از بتن ریزی پشت کلیه آجرها با خاک یا نخاله آجر یا ….پر شوند بطوری که بتواند بخوبی وزن بتن را تحمل نماید مشکل اساسی دراین نوع قالب بندی آن است که آجر آب بتون مجاور خود را مکیده وآن راخشک نموده و فعل انفعالات شیمیایی درآن متوقف می شود برای جلوگیری از این مشکل بهتر است که رویه آجر را با یک ورقه نایلونی پوشانیده شود تا آجر و بتن مستقیما در تماس نباشند مزیت دیگر این نایلون آن است که بعد از سخت شدن بتن آجرها براحتی از قالب جدا شده و می تواند در محلهای دیگر استفاده شود.

در ساختمانهای بزرگ قالب پی ها را که ارتفاع پی ها راکه از روی نقشه مشخص می باشد تعیین نموده و با کنار هم قرار دادن تخته ها به همان اندازه و اتصال آنها به یکدیگر بوسیله چوبهای چهار تراش قالب پی یا هر قسمت دیگر را می سازند باید توجه داشت که تخته ها باید آن چنان به یکدیگر متصل باشند که به خوبی بتواند وزن بتن و ضربه ها و ارتعاشات بوجود آمده بوسیله ویبراتور را تحمل کنند مخصوصا در مورد شنازها باید تخته ها را ازبالا بوسیله قطعات چوب چهار تراش را به یکدیگر متصل نمود وتخته ها باید طوری درزبندی شوند که شیره بتن ازآنها خارج نشود.

قالب بندی ستونها :

اغلب ستونها به صورت چهارضلعی میباشند گاهی نیز ممکن است معمار ساختمان از نظر زیبایی مقاطع دیگر از جمله دایره – بیضی و غیره پیشنهاد نماید و برای قالب بندی ستونها ابتدا ابعاد ستون را از روی نقشه تعیین نموده و دو ضلع قالب را به همان میزان از تخته های مناسب بریده و به چوبهای چهار تراش تا به آن پشت بندی گویند میخ می نمایند با توجه به اینکه در قالب ستونها دو ضلع مقابل داخل دو ضلع دیگر قرار می گیرند در نتیجه پهنای دو ضلع دیگر قالب بتن باید به اندازه کلفتی تخته از از ابعاد قید شده در نقشه بیشتر باشد تا از داخل ابعاد مورد نظر را به ما بدهد . باید توجه داشت که پشت بند های اضلاع مقابل اولا درحدود ۱۰ الی ۱۵ سانتی متر از پهنای قالب بتن بیشتر باشد و دوم این که پشت بندهای اضلاع مقابل درست مقابل همدیگر قرار بگیرند تا در موقع اتصال چهار ضلع ستون به یکدیگر با بستن سیم نجاری به این زایده ها امکان اتصال آنها به یکدیگر به سهولت امکان پذیر باشد حداکثر فاصله این پشت بندها از همدیگر نباید از ۸۰ سانتی متر تجاوز نماید این پشت بندها باید به وسیله میلگرد و مهره یا سیم نجاری به هم اتصال پیدا کنند.

در مورد ستونها معمولا به محض آنکه بتن حالت روانی خود را از دست بدهد و بتواند شکل هندسی خود را حفظ کند قالب آن را باز می کنند و این در حدود ۴۸ ساعت بعد از بتن ریزی میباشد در موقع باز کردن قالب بتون باید توجه شود که قالب بتن را با احتیاط طوری جدا نمایید که گوشه های تیز ستون خراب نشوند برای جلوگیری از این کار بهتر است در گوشه های قالب فیتیله های مثلثی شکل نصب نمایند تا در داخل قالب پخی هایی ایجاد گردد تا بتن ریخته شده در قالب بتون تیز گوشه نبوده و در نتیجه شکننده نباشند.

قالب ستون بعد از ۴۸ ساعت باید حتما باز شود زیرا در غیر این صورت آب دادن به بتن براحتی میّسر نیست و ممکن است بتن خشک شده و بسوزد باید توجه داشت که در موقع نصب قالب بتن ستون ها باید کاملا شاقولی نصب شود زیرا اگر ستون کاملا شاقول نباشد بارهای وارده محوری نبوده و ممانهای محاسبه نشده در آن به وجود آمده و موجب تخریب ساختمان می گردد .حداقل ضخامت تخته مورد نظر برای استفاده قالب بندی ستونها ۳ سانتی متر می باشد باید در پای هر ستون سوراخی به ابعاد ۱۰×۱۰تعبیه گردد تا تراشه های چوب و مواد اضافه را از آنجا خارج نموده و در موقع بتن ریزی آن سوراخ را مسدود نمود .

تثبیت موقعیت ستون باید تنها به وسیله تیرهای چوبی که در چهار جهت در پای ستون روی کف قرار داده شده انجام گیرد و ریختن بتون به ابعاد ستون برای تثبیت موقعیت آن به هیچ وجه مجاز نیست قالب بندی هر ستون باید مستقیما دارای ایستایی کافی باشد و تکیه دادن قالب بندی یا داربست آن به ستونهای مجاور مجاز نیست.

قالب بندی تیرهای اصلی :

در اغلب موارد بتون تیرهای اصلی وسقف یکپارچه ریخته می شوند و آرماتورهای سقف وتیرهای اصلی به یکدیگر متصل میباشند اگر ضخامت تیرهای اصلی از سقف بیشتر باشند اغـلب این تفاوت ضخـامت را از پائین منـظور نموده وآنگاه آن را باسقف کاذب اصلاح می نمایند. تیرهای اصلی از دو قسمت تشکیل می شود که این دو قسمت عبارتند از کف وگونه های چپ و راست ولی اگر ضخامت سقف تیرهای اصلی مساوی باشد فقط احتیاج به کف دارد وساختن قالب آن بدین طریق است پایه های با کلاهک به تعداد لازم بین دو ستون قرار داده و کف تیر اصلی را به پهنای تعیین شده در نقشه از قبل ساخته شده است روی این پایه ها نصب می نمایند و با آن میخ می کنند تعداد این پایه ها باید آن قدر باشدکه بخوبی بتوان وزن آرماتور و بتن و کارگران که روی آن کارمی کنند و وسایل بتن ریزی را تحمل نمایند.

معمولا هر قدر تخته قالب بندی بتن نازکتر باشد باید به همدیگر نزدیکتر باشند و فاصله آنها به هم کمتر باشد تا بتواند بارهای وارده را تحمل نماید درحال فاصله این پایه ها که به آنها صلیب نیزگفته می شوند نباید از ۸۰ سانتی متر تجاوز کند و باید کاملا دقت شود که کلیه قسمتهای تیر در یک تراز باشند که آنها هم بدین طریق اول با شلنگ تراز ارتفاع معینی روی تمام ستونها علامتگذاری نموده و کلیه ارتفاعات ابتدا و انتهای تیر را با این علامت مشخص نموده و بقیه نقاط را بوسیله ریسمان و با تراز بنائی در یک سطح قرارمی دهند.

در قالب بندی تیرهائی که دهانه آنها بیش از ۴ متر به ازائ هر متر طول ۳ میلیمتر به طرف بالا در وسط دهانه خیز داده می شود و از دهانه ۱۰ متر به بالا مقدارخیز طبق نقشه اجرائی باید انجام شود حداقل ضخامت تخته کف تیرها ۳ سانتی متر و حداقل ضخامت تخته دالها وگونه ها ۲ سانتی متر است.

قالب بندی سقف :

در مورد سقف ساختـمانهای بتنی آنچه که در ایران معمول اسـت اغلب تیـرچه بـلوکی می باشند. گاهی نیز از دال بتنی پیش ساخته و یا بتن ریخته شده در محل استفاده می کنند. در مورد سقفهای بتنی ریخته شده در محل و سقف های تیرچه بلوک برای هر کدام احتیاج به قالب بندی مخصوصی می باشد برای سقفهای بتنی که احتیاج به قالب بندی مفصل تر و محکم تر دارد معمولا از به هم میخ کردن تخته ها و تشکیل صفحه ای به ابعاد مورد نیاز استفاده می کنند که این تخته ها را روی داربستهای چوبی قرار داده آنگاه شبکه های فلزی ( آرماتور بندی) را روی آن قرار می دهند و بتن ریزی می نمایند.

برای تنظیم قالب بندی و سهولت در قالب برداری از کوه استفاده می نمایند بدین طریق که دو عدد کوه زیر هر پایه قرار می دهند و بوسیله چکش آن را در جای خود محکم نموده و آنگاه آن را بوسیله گچ در محل خود ثابت نگه می دارند تا خطر هر گونه جابجایی پایه ها به حداقل برسد بوسیله همین کوه ها تراز تیر یا سقف را نیز تکمیل می نمایند زیرا هر قدر کوه به داخل برود پایه ها در سطح بالاتری قرار می گیرند. کوه باید از چوب سخت مانند بلوط یا گردو باشد و بوسیله یک عدد میخ ۵/۷ سانتی متری تثبیت شود حداکثر شیب گوه ۱ به ۴ می باشد حداقل ضخامت انتهای باریک آن یک سانتی متر است و حداقل عرض آن مساوی تیری است که روی آن قرار می گیرد و گذاشتن پایه روی آجر خشک مجاز نیست.

برای پایه های داربست بعضی مواقع از لوله های فلزی استفاده می کنیم که بوسیله اهرمی بالا و پایین می رود و به آن اصطلاحا جک می گویند. و مورد سقف های تیرچه بلوک احتیاج به بستن تمام سقف با تخته نیست فقط باید کمر تیرچه ها به فاصله های ۵/۱ تا ۲ متر بسته شود تا از شکم دادن آنها جلوگیری شود که به آنها اصطلاحا در قالب بندی کش گفته می شود.

باز کردن قالب بتن :

اصولا قالب برداری از ساختمان های بتونی وقتی باید انجام شود که اجزای بتونی بتواند وزن خود را تحمل نماید. برای ستونها و گونه تیرها همین قدر که شکل هندسی آنها تشکیل گردید می توان قالب را باز کرد. ولی باید دقت شود که در مورد قالب برداری به گوشه آنها آسیب نرسد . زیرا به علت سست بودن بتن در اثر کوچکترین ضربه گوشه آنها خواهد ریخت ولی در مورد تیرها و سقف ها حداقل ۲-۴ هفته بعد از بتن ریزی باید قالب برداشته شود. در این مدت هر قدر هوا سردتر باشد قالب ها باید دیرتر برداشته شوند. زیرا همانطوری که گفته شد در هوای سرد بتن دیرتر سخت می شود. برای آنکه از سخت شدن بتن و باربر بودن آن مطمئن شویم بهتر است در موقع بتن ریزی چند نمونه از بتن را برداشته و درهمان شرایط قطعه مورد نظر قرار دهیم قبل از قالب برداری مقاومت نمونه ها آزمایش کرده و در صورت رضایت بخش بودن اقدام به قالب بردای نماییم در این مورد هرگز نباید به مشاهدات چشمی اطمینان نمود و در موقع قالب برداری باید از برداشتن کلیه پایه ها در یک مرحله خوداری نمود. بهتر است قالب ها را در مرحله اول یک در میان برداشته و در مراحل بعد نیز بتدریج به قالب برداری ادامه دهیم.

تقریبا مدت زمانی که باید از اجزاء مختلف ساختمان بتونی قالب برداری شود بدین طریق است.

قالب تیرها – دیوار و ستون (قالب عمودی) ۲روز

قالب دالهای دو طرفه ۸روز

قالب دالهای یک طرفه و کف تیر و دالهای قارچی و تخت ۱۶روز

قالب کف تیرهای بزرگ و شاه تیرهای بزرگ ۲۱روز

پایه های اطمینان پس از برداشتن قالب ۱۴روز

زمانهای بالا برای هوای مناسب که درجه حرارت آن از ۵ درجه سانتیگراد کمتر نباشد تعیین شده چنانچه پس از ریختن بتن یخبندان شود باید مدت نگهداری قالب را حداقل به اندازه مدت یخبندان اضافه کرد قالب برداری باید جز به جزء با کشیدن میخ ها انجام شود و ضربه زدن به قالب و برداشتن ناگهانی مجاز نیست.